Powtórka z fizykoterapii - Jonoforeza

    Jonoforeza to zabieg należący do obszaru elektroterapii w rehabilitacji. Inaczej nazywana jest terapią jonową i polega na wprowadzaniu do tkanki związków chemicznych o działaniu leczniczym za pomocą prądu stałego.

    Do jonoforezy można stosować tylko leki ulegające dysocjacji elektrolitycznej w wodzie i to pod warunkiem, że wiadomo, czy czynny składnik leku jest kationem czy anionem. Tylko wtedy bowiem można czynną elektrodę połączyć z właściwym biegunem prądu, co warunkuje wnikanie leczniczych jonów przez ujście gruczołów potowych i łojowych do wnętrza skóry, skąd zachodzi powolna resorpcja drogą dyfuzji do głębiej położonych warstw tkanek, nawet jeszcze po 48 godzinach od zabiegu.

    Wprowadzenie jonów leku do tkanek odbywa się na zasadzie odpychania ładunków jednoimiennych, a przyciągania różnoimiennych. Gdy aktywny składnik leku jest anionem to elektrodą czynną będzie katoda, natomiast gdy aktywnym składnikiem leku jest kation elektrodą czynną będzie anoda.

Pojemność jonowa tkanki - można do niej wprowadzić tylko pewną, określoną liczbę jonów, z tego względu wydłużenie czasu trwania jonoforezy oraz zwiększenie natężenia prądu jest skuteczne tylko w granicach pojemności jonowej tkanki.

    Czas zabiegu to 10-20 minut, terapia zazwyczaj obejmuje 10-15 zabiegów, wykonywanych najczęściej co drugi dzień.

    Głębokość wnikania leków w jonoforezie jest zależna od ruchliwości jonów, wnikających na różną głębokość od 0,06 do 5,4 mm.

    Jony konkurencyjne – jony wykazujące dużą ruchliwość w polu elektrycznym stanowiące konkurencje dla jonów działających leczniczo.

    Jony pasożytnicze – pojawiające się na skutek zanieczyszczeń roztworu, użytego do jonoforezy lub zanieczyszczeń skóry.

Zasady doboru parametrów do zabiegu

• Elektroda czynna musi być połączona z dodatnim biegunem źródła prądu, gdy do tkanek są wprowadzane kationy leku, lub ujemnym biegunem źródła prądu, gdy wprowadzanie są do nich aniony 
• Elektroda czynna jest nieco mniejsza od elektrody biernej (najczęściej) 
• Elektroda czynna ułożona jest nad tkanką do której wprowadzany jest lek 
• Elektroda bierna zamykająca obwód zazwyczaj ułożona jest przeciwlegle w stosunku do elektrody czynnej 
• Podkład nasączony lekiem umieszczany jest bezpośrednio na skórze, a na nim położony jest podkład pośredni 
• Podkład pośredni nie może mieć żadnego kontaktu z innymi podkładami stosowanymi w elektroterapii
  

    Dawkowanie prądu stałego oraz ustalenie czasu trwania całego zabiegu jest uzależnione od szeregu czynników. W głównej mierze należy wziąć pod uwagę wrażliwość osobniczą na energię elektryczną, ilość tkanki tłuszczowej, wiek pacjenta, rodzaj choroby oraz dotychczasowe leczenie. Natężenie prądu jest zwykle dobierane w sposób subiektywny, dostosowany do odczuć pacjenta. Zwykle wykorzystuje się dawki słabe, od 0,01 do 0,1 mA/cm2 powierzchni elektrody, ponieważ taka dawka wystarczy do wprowadzenia leku. Ważne jest, aby nie sugerować się ogólnie ustalonymi zakresami dawki jeśli chodzi o okolice wrażliwe na działanie prądu stałego. Właśnie dlatego, przykładowo w okolicy oka nie przekracza się 2 mA, a w okolicy głowy i szyi 3-6 mA.

Zalety stosowania jonoforezy

• Nie uszkadza skóry 
• Stosowany lek nie obciąża żołądka, jelit, wątroby 
• Lek wywiera długotrwałe miejscowe działanie w skórze, wnika parę milimetrów w głąb i tam zostaje zaabsorbowany i stamtąd wnika powoli do krwi i chłonki 
• Umożliwia działanie segmentowe i odruchowe leku 
• Może być stosowana w kąpieli elektryczno-wodnej 
• Istnieją duże możliwości stosowania w kosmetyce medycznej

Zasady BHP obowiązujące podczas zabiegu jonoforezy

• Podkład powinien być około 2 cm większy od stosowanej elektrody; 
• Podkłady nie powinny stykać się ze sobą; 
• Wykorzystywane roztwory muszą być świeże; 
• Podkłady lekowe powinny być używane jednorazowo; 
• Przed wykonaniem zabiegu wykonać próbę uczuleniową 
• Przed zabiegiem należy dokładnie umyć i odtłuścić skórę 
• Kształt i rozmiar elektrod dobieramy w zależności od okolicy ciała i rodzaju schorzenia 
• Jeżeli elektrody są połączone z przewodami na brzegu, to należy je układać tak, aby nie znajdowały się na sąsiadujących ze sobą brzegach elektrod, ponieważ w takim wypadku może wystąpić niepożądane zagęszczenie prądu 
• W czasie wykonywania jonoforezy należy bardzo dokładnie kontrolować doznania chorego, a jeśli wystąpi pieczenie należy sprawdzić przyleganie elektrod do skóry 
• Ubytki naskórka należy przed zabiegiem jonoforezy należy osłonić przez przyklejenie plastra 
• Po wykonaniu zabiegu należy sprawdzić odczyn skóry
  

Wskazania:

• Stany zapalne skóry, tkanek miękkich, drobnych stawów
• Trudno gojące się owrzodzenia
• Urazy, zwłaszcza u sportowców
• Stany zapalne oka 
• polineuropatie 
• Zespół bólowy, w przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawów kręgosłupa 
• Artroza 
• Utrudniony zrost kostny 
• Przykurcze 
• Blizny 
• Stany pourazowe stawów i mięśni
• Zapalenia okołostawowe
• Nerwobóle
• Mięśniobóle 
• Zaburzenia krążenia obwodowego
• Bóle stawów i kręgosłupa
• Rozszerzenie naczyń krwionośnych   
• Trądzik różowaty i pospolity
• Zwiotczenie skóry i mięśni
  

Przeciwwskazania:

• Stany gorączkowe
• Endoprotezy
• Miażdżyca
• Metal na drodze przepływu prądu
• Ropne stany zapalne skóry i tkanek miękkich
• Wypryski i owrzodzenia na skórze
• Nowotwory złośliwe i łagodne
• Podrażnienia spastyczne
• Zaburzenia czucia
• Wszczepiony rozrusznik serca
• Zakrzepy
• Zagrożenie zatorami
  
• Zapalenie żył
• Ciąża
• Otwarte, niewygojone rany
  
• Ostry trądzik ze zmianami ropnymi
• Choroby bakteryjne, wirusowe i grzybicze skóry
• Stany ropne około zębowe
  
• Stany ropne migdałków
• Możliwość wystąpienia uczulenia na leki stosowane do zabiegu
  

Metodyka:

    Przygotowanie zabiegu - fizjoterapeuta przeprowadza wywiad z pacjentem, a następnie przygotowuje odpowiedni roztwór leku bezpośrednio przed zabiegiem
    Pacjent jest zobowiązany do poinformowania terapeuty o wszelkich uczuleniach oraz ewentualnym występowaniu zaburzeń czucia.
    Ułożenie podkładów nasączonych lekiem, zostaje on umieszczony na skórze pacjenta, a na nim dopiero położony jest podkład bezpośredni
    Ułożenie elektrod - fizjoterapeuta umieszcza elektrody, a całość zabezpiecza pasami w celu utrzymania elektrod na miejscu (w metodzie stabilnej)
    Po odpowiednim przygotowaniu zabiegu można uruchomić urządzenie generujące prąd stały
    Fizjoterapeuta stopniowo zwiększa natężenie prądu stałego, aż do momentu czucia przez pacjenta delikatnego mrowienia. Odczucia te w czasie trwania zabiegu mogą stać się bardziej lub mniej intensywne w zależności od indywidualnej wrażliwości na ból. W momencie, gdyby pojawił się ból lub inne objawy (np. intensywne swędzenie) należy niezwłocznie poinformować o tym fizjoterapeutę
    Pacjent nie może w czasie zabiegu gwałtownie się poruszać, gdyż może to doprowadzić do poruszenia elektrod i porażenia prądem. Zabieg kończy się stopniowym zmniejszaniem natężenia prądu. Po zdjęciu podkładów pacjent nie powinien dotykać skóry, w miejscu w którym była wykonywana jonoforeza, aby nie przenieść leku na inne okolice, co może wywołać stan zapalny lub podrażnienie.
    Na koniec zabiegu powinno się oczyścić skórę pacjenta z leku.

 

Autorem tekstu jest Zosia Jacek.

 

Bibliografia:

1. Fizykoterapia Tadeusz Mika, Wojciech Kasprzak 
2. Przewodnik metodyczny po wybranych zabiegach fizykalnych Aleksandra Bauer, Marek Wiecheć 
3. Fizjoterapia z elementami klinicznymi Anna Straburzyńska-Lupa, Gerard Straburzyński