Fizjoterapia jest wszędzie! - Medycyna paliatywna

Procedury rehabilitacyjne stosowane w trakcie opieki paliatywnej są istotne dla całościowego efektu pracy z pacjentem i jego rodziną. Należy pamiętać, że rehabilitacja w opiece paliatywnej jest procesem bardzo dynamicznym, dostosowywanym do aktualnych oraz indywidualnych potrzeb pacjenta. Celem prowadzenia wszelkich działań fizjoterapeutycznych powinno być umożliwienie choremu funkcjonowania na jak najwyższym poziomie, uwzględniając granice wyznaczone przez chorobę, aktualny stan pacjenta, a także zaistniałe warunki fizyczne, umysłowe, emocjonalne, społeczne czy ekonomiczne. Fizjoterapeuta znając kondycję pacjenta powinien podejmować takie interwencje, które zminimalizują fizyczne następstwa choroby oraz niepożądane skutki uboczne zastosowanego leczenia[3].

 

Strategia postępowania rehabilitacyjnego w opiece paliatywnej

Praca z pacjentami objętymi opieką paliatywną jest sprawowana w różnych miejscach (w oddziałach szpitalnych, hospicjach stacjonarnych, opiece domowej), ponadto dotyczy chorych w różnym i zmiennym stanie zaawansowania choroby, co należy uwzględnić ustalając strategię postępowania rehabilitacyjnego. Jednak niezależnie od tego, postępowanie fizjoterapeutyczne powinno obejmować:

• przyjęcie zlecenia, które powinno zawierać dane osobowe pacjenta, rozpoznanie, oczekiwany cel fizjoterapii;

• zapoznanie się z historią choroby pacjenta, ewentualna konsultacja z lekarzem, pielęgniarką, psychologiem sprawującym opiekę nad chorym;

• postawienie własnej diagnozy funkcjonalnej oraz ustalenie na jej podstawie potrzeb pacjenta;

• ustalenie programu rehabilitacji;

• realizację programu rehabilitacji oraz bieżące jego modyfikacje;

• instruktaż rodziny lub/i opiekunów pacjenta w zakresie współpracy i ułatwień pielęgnacyjnych[1].

   

Podstawowe cele fizjoterapii w opiece paliatywnej

Każdy cel terapeutyczny powinien być SMART: Specyficzny, Mierzalny, Akceptowalny, Realistyczny, Terminowy (dostosowany do wymogów czasowych). Cele fizjoterapii w opiece paliatywnej można podzielić na dwie grupy:

• cele medyczne, np.:

• łagodzenie objawów (takich jak: ból, duszność, obrzęk chłonny);

• zapobieganie powikłaniom związanym z progresją choroby (odleżyny, akineza, deficyt ruchomości, deficyt siły mięśniowej);

• utrzymanie aktywności ruchowej oraz niezależności funkcjonalnej;

• edukacja członków rodziny i zespołu terapeutycznego;

• cele psychospołeczne, np.:

• zmniejszenie poczucia osamotnienia;

• akceptacja człowieka;

• poszanowanie godności osoby i jej aktualnych potrzeb;

• zapobieganie stanom zwątpienia, które wynikają z braku aktywności, samodzielności, ruchu[3].

   

Procedury fizjoterapeutyczne w opiece paliatywnej

Działania fizjoterapeutyczne w opiece paliatywnej obejmują:

• prowadzenie ćwiczeń ruchowych – kinezyterapia (ćwiczenia bierne, czynno-bierne, czynne, izometryczne – ich dobór zależy od celu, jaki chcemy przez tę terapię uzyskać oraz stanu miejscowego i ogólnego pacjenta)[1]; 

• prowadzenie fizjoterapii oddechowej (pozycje drenażowe, drenaż limfatyczny miejscowy i ogólny, oklepywanie, nauka efektywnego kaszlu)[3];

• uruchamianie pacjenta w łóżku (w tym wykonywanie zabiegów przyłóżkowych – zmiany pozycji ciała)[3] ; 

• uruchamianie pacjenta poza łóżkiem (transfer na fotel czy wózek sedesowy, toaleta, przebywanie na balkonie, spacer poza mieszkaniem)[3] ; 

• pionizację i naukę poruszania się (pionizacja w i przy łóżku pacjenta, nauka chodu z elementami asekuracji, transfer, nauka posługiwania się wózkiem)[3] ; 

• ćwiczenia ogólnousprawniające i samoobsługi (praca w zakresie koordynacji postawy, równowagi, sprawności manualnej)[3] ; 

• masaż u chorych z obrzękiem limfatycznym oraz bandażowanie lub zastosowanie rękawów i pończoch uciskowych zależnie od stopnia zaawansowania obrzęku[3] ; 

• fizykoterapię (należy zawsze rozważyć wskazania i przeciwwskazania do stosowania danego zabiegu w danej fazie choroby):

• łagodne ciepłolecznictwo: okłady żelowe i inne typu termopak;

• łagodne światłolecznictwo: naświetlania promieniami podczerwonymi (Sollux), światłem widzialnym (Bioptron), promieniami UV („kwarcówka”), promieniami laserowymi;

• elektroterapia: zabiegi z wykorzystaniem prądu stałego (galwanizacja, jonoforeza), prądów zmiennych (TENS, prądy diadynamiczne);

• terapię skojarzoną (np. elektroterapię + ultradźwięki)[1];

• terapię zajęciową – jest to cenna metoda pomocnicza w leczeniu bólu przewlekłego i w opiece paliatywnej, powinna mieć charakter kreatywny i powinna uwzględniać predyspozycje osobnicze[1];

• muzykoterapię – poprzez odpowiedni dobór muzyki można osiągnąć relaksację, ponadto muzyka może też być podkładem do ćwiczeń ruchowych[1];

• edukację chorego i członków rodziny w zakresie: 

• procedur terapeutycznych;

• sposobów przemieszczania pacjenta;

• toalety i ubierania się;

• mycia i kąpieli;

• spożywania posiłków;

• rodzajów i charakterystyki sprzętu do przemieszczania się;

• prawidłowego korzystania z zaopatrzenia ortopedycznego (gorset, wózek, balkonik, kule)[3].

Przeciwwskazania do prowadzenia fizjoterapii

Interwencje fizjoterapeutyczne niewątpliwie wspomagają leczenie dokuczliwych objawów, które towarzyszą pacjentom objętym opieką paliatywną. Wpływają one bezpośrednio na polepszenie jakości życia chorych. Pamiętajmy jednak, że stosowanie wybranych metod i technik fizjoterapeutycznych w leczeniu tych pacjentów wymaga zachowania szczególnych środków ostrożności. Podstawowymi przeciwwskazaniami do prowadzenia fizjoterapii pacjenta w zaawansowanym stadium choroby są: 

• nasilenie objawów; 

• wymioty (w ciągu ostatnich 24–36 godzin); 

• chemioterapia, radioterapia (w ciągu ostatnich 24 godzin); 

• niebezpieczna niemiarowość serca; 

• niestabilne nadciśnienie tętnicze; 

• ostre zapalenie żył lub zakrzepica żył głębokich; 

• niewydolność oddechowa; 

• niedrożność przewodu pokarmowego; 

• procesy zapalne w obrębie jamy brzusznej, w trakcie i po radioterapii (do 6 tygodni od naświetlania w obrębie jamy brzusznej); 

• występowanie dolegliwości bólowych brzucha o nieznanej etiologii[3].

Walka z każdą chorobą przewlekłą wymaga dużej determinacji ze strony chorego i jego bliskich. Również w sytuacji, gdy pacjent jest w końcowym stadium choroby, ważne jest, by dbać o jak najwyższą jakość jego życia. Pamiętajmy, że troska o pacjenta powinna być sprawowana w wymiarze zarówno fizycznym, jak i psychicznym, duchowym, społecznym.

 

Autorką tekstu jest Paulina Malinowska

BIBLIOGRAFIA

1. Ciałkowska-Rysz A., de Walden-Gałuszko K. Medycyna paliatywna. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015: 355-356.

2. de Walden-Gałuszko K. Podstawy opieki paliatywnej. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007: 200.

3. Wójcik A., Pyszora A. Fizjoterapia w opiece paliatywnej. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2013: 53-56, 64.